Koklusz, określany również mianem krztuśca, to bakteryjna choroba zakaźna, w przebiegu której występują ciężkie napady kaszlu, co jest cechą charakterystyczną tego schorzenia. W latach 50 ubiegłego wieku krztusiec stanowił istotny problem epidemiologiczny i duże zagrożenie, zwłaszcza dla niemowląt oraz małych dzieci. Po wprowadzeniu powszechnych szczepień ochronnych, wydawało się, że chorobę udało się wyeliminować. Nic bardziej mylnego, ostatnie doniesienia potwierdzają bowiem zwiększoną zapadalność na opisywane schorzenie w krajach rozwiniętych, przede wszystkim wśród młodzieży i osób dorosłych, co prawdopodobnie związane jest z zanikaniem odporności, nabytej w wyniku szczepień w okresie dzieciństwa. Sprawcą całego zamieszania jest Gram-ujemna pałeczka krztuśca (łac. Bordatella pertussis), która znajduje się w wydzielinie górnych dróg oddechowych i przekazywana jest drogą powietrzno - kropelkową.
Koklusz to schorzenie o dużym potencjale zakaźnym - kontakt z wspomnianym wyżej patogenem prowadzi do rozwoju choroby aż u 95% nieuodpornionych osób. Infekcja bez większego problemu przenosi się na innych dorosłych, którzy stanowią zagrożenie, szczególnie dla jeszcze nieszczepionych niemowląt.
Objawy:
Lekarze rzadko biorą pod uwagę, że przewlekły kaszel u dorosłego pacjenta może być następstwem wniknięcia do organizmu pałeczki krztuśca i nastawieni są na poszukiwanie innej przyczyny tej dolegliwości. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że przebieg opisywanej choroby w tej grupie wiekowej jest bardziej łagodny niż u niemowląt i małych dzieci. Zakażenie bakterią Bordatella pertussis u dorosłych może bowiem przebiegać pod postacią infekcji dróg oddechowych, której towarzyszy łagodny kaszel lub jako zapalenie oskrzeli z chronicznym, męczącym kaszlem. Jednak typowo w obrazie klinicznym krztuśca wyróżnia się 3 fazy:
-
okres nieżytowy - trwa 1 - 2 tygodnie i charakteryzuje się obecnością objawów grypopodobnych, takich jak stan podgorączkowy lub gorączka, ogólne osłabienie organizmu oraz kaszel o niewielkim nasileniu, który początkowo występuje w nocy, potem również w ciągu dnia. Pojawiające się w tym okresie objawy kliniczne wynikają z rozprzestrzeniania się procesu zapalnego w obrębie jamy nosowo - gardłowej oraz krtani i są trudne do odróżnienia od symptomów towarzyszących infekcjom górnych dróg oddechowych o innej etiologii. Na tym etapie, podejrzenie krztuśca może nasunąć przekrwienie spojówek oraz nasilone łzawienie.
-
okres napadowego kaszlu - jest następstwem działania uwolnionych przez bakterie toksyn i utrzymuje się przez okres 4 - 6 tygodni. Napady duszącego kaszlu występują w seriach i zwykle kończą się odkrztuszaniem lepkiej, gęstej wydzieliny. Nierzadko towarzyszy im obecność wybroczyn na spojówkach i twarzy oraz jej obrzęk. W okresie między atakami nie obserwuje się żadnych symptomów, a stan chorego jest dość dobry. Tego typu obraz kliniczny jest charakterystyczny dla zakażenia bakterią Bordatella pertussis i nie pozostawia żadnych wątpliwości diagnostycznych.
-
okres zdrowienia - napady kaszlu łagodnieją i stopniowo ustępują, jednak skłonność do ich występowania może utrzymywać się nawet przez rok, szczególnie podczas infekcji dróg oddechowych, sytuacji, którym towarzyszą silne emocje oraz po wysiłku fizycznym. Czas trwania fazy zdrowienia wynosi 3 - 4 miesiące.
Diagnostyka:
Szybkie postawienie właściwej diagnozy, a następnie wdrożenie odpowiedniego leczenia, jest niezwykle istotne, ponieważ zapobiega przed dalszym szerzeniem się choroby. W badaniu przedmiotowym, oprócz objawów nieżytu górnych dróg oddechowych oraz zmian w obrębie spojówek, z reguły nie stwierdza się innych nieprawidłowości. W badaniach laboratoryjnych na uwagę zasługuje wysoka leukocytoza, której towarzyszy zwiększony poziom limfocytów w surowicy krwi. Kluczowym elementem procesu diagnostycznego są badania serologiczne oraz mikrobiologiczne, które umożliwiają postawienie ostatecznego rozpoznania. Pierwsze z nich polegają na wykryciu przeciwciał skierowanych przeciwko toksynie krztuścowej. W tym celu wykonuje się odczyn hemaglutynacji biernej oraz badanie immunoenzymatyczne metodą ELISA. Za aktywną fazą krztuśca przemawia obecność przeciwciał w klasie IgM oraz IgA lub uzyskanie ich miana o wartości co najmniej 1:640. Czułą techniką diagnostyczną jest hodowla bakterii Bordatella pertussiss, na specjalnym podłożu Regan - Lowe, z materiału uzyskanego z gardła przy pomocy przeznaczonych do tego wymazówek. W ostatnim czasie rośnie popularność metod molekularnych, do których należy m.in. łańcuchowa reakcja polimerazy (PCR), wykrywających materiał genetyczny bakterii w pobranym wcześniej wymazie. Niestety wysoka cena wspomnianych technik diagnostycznych znacznie utrudnia korzystanie z nich w codziennej praktyce.
Leczenie:
Wyeliminowanie pałeczek krztuśca jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii. Lekami pierwszego rzutu są makrolidy, których przyjmowanie należy rozpocząć do 3 tygodni od wystąpienia kaszlu. W przypadku nietolerancji wspomnianych wyżej farmaceutyków, alternatywę stanowi kotrimoksazol. Warto pamiętać, że antybiotykoterapia włączona we wczesnym okresie pierwszej fazy choroby łagodzi jej przebieg, natomiast wdrożenie leczenia dopiero po pojawieniu się napadów kaszlu nie wpływa istotnie na objawy kliniczne, ale skraca czas, w którym chory jest zakaźny dla kontaktujących się z nim osób. Ze względu na duże ryzyko rozwoju powikłań, pacjenci z przewlekłymi chorobami współistniejącymi powinni być hospitalizowani. Niekiedy konieczna jest tlenoterapia, a nawet stosowanie mechanicznej wentylacji.
Tagi:
koklusz, krztusiec, kaszel przewlekły, pałeczki krztuśca
*Wszystkie artykuły medyczne prezentowane na stronie są zgodne z wiedzą medyczną, ale żaden nie może być traktowany jako diagnoza lekarska, lecz wyłącznie jako materiał edukacyjny. W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem.
